Istorijat

Prvo istorijski nesporno odvajanje imovine države od imovine vladara odigralo se tokom transformacije rimske republike u carstvo, tokom I vijeka nove ere. U vrijeme prvog rimskog cara – imperatora Oktavijana Avgusta, pored stare ustanove javne blagajne – erara (lat. aerarium), pojavljuje se posebna blagajna imperatora – fiskus (lat. fiscus), u koju su se slivali prihodi iz provincija. Iako se negdje fiskus naziva privatnom blagajnom rimskog imperatora, zapravo je i ova blagajna bila javna-državna, dok je privatna blagajna imperatora bila odvojena od fiskusa.U vreme vladavine rimskog imperatora Hadrijana, početkom II vijeka nove ere, kada su blagajna imperatora i blagajna Senata i naroda Rima već sjedinjene u jedinstvenu javnu blagajnu, nalazimo trag o posebnom carskom službeniku koji je obavljao poslove zastupanja te jedinstvene javne blagajne, odnosno imovinskih interesa države, pod nazivom advokat fiskusa (lat. advocatus fisci).Advocatus fisci rimskog prava predstavlja preteču danas postojećih različitih oblika pravobranilaštva, sa mnogim istim ili sličnim karakteristikama. Od tada pa do danas, osim u Srednjem vijeku, postoje državna pravobranilaštva kao posebni državni organi koji vrše pravobranilačku funkciju, odnosno deluju kao pravni zastupnici države u postupcima pred sudovima ili drugim organima u ostvarivanju njenih imovinskih prava i interesa i kao pravni savjetnici drugim državnim organima i organizacijama.

Pravobranilaštva postoje u mnogim pravnim sistemima, s tim da se nadležnosti i organizacija organa koji vrši pravobranilačku funkciju bitno razlikuju od države do države. Uprkos velikoj raznovrsnosti termina koji se javljaju prilikom prevođenja na srpski jezik, može se primjetiti da se institucija koja obavlja pravobranilačku funkciju u različitim državama i jezicima najčešće označava kao državni advokat. U državama engleskog govornog područja (Attorney General / State Attorney), u Italiji – (Avvocato dello Stato), u Kraljevini Španiji – (Abogado del Estado), u Republici Hrvatskoj – (Državno odvjetništvo /Građansko – upravi odjel).

Brojne su zemlje u kojima se koriste drugačiji termini za označavanje organa koji obavljaju pravobranilačku funkciju, na primjer: Crna Gora – (Zaštitnik imovinskopravnih interesa), Republika Austrija – Finansijska prokuratura/zastupništvo, (Finanzprokuratur), Republika Francuska– Pravosudni zastupnik države (Agent judiciaire de l’État), Ruska federacija –Federalni trezor (Federalьnoe kaznačeйstvo), Grčka – Državni pravni savjet (Νομικό Συμβούλιο του Κράτους), itd.

Pravobranilaštva postoje i u republikama bivše SFRJ.

Institucija pravobranilaštva u pravnom sistemu Republike Srpske

Zakon o javnom pravobranilaštvu Socijalističke republike Bosne i Hercegovine (“Službeni list SR BiH” broj 2/89 i 33/89), se primjenjivao u pravnom sistemu Republike Srpske u periodu od 1989. godine do kraja septembra 1993. godine. Republičko javno pravobranilaštvo i opštinska javna pravobranilaštva su vršila funkciju javnog pravobranilaštva, s tim da su opštine mogle, odlukom osnovati i međuopštinska javna pravobranilaštva.

Odredbama Zakona o javnom pravobranilaštvu iz 1993. godine (“Službeni glasnik Republike Srpske”, broj 17/93 – objavljen dana 22.09.1993. godine, izmjene i dopune: 14/94 i 32/94), osnovano je Republičko javno pravobranilaštvo, kao samostalan organ koji svoju funkciju vrši na osnovu ustava, zakona, drugih propisa i opštih akata. Odredbom člana 1. ovog zakona, bilo je propisano da funkciju javnog pravobranilaštva u Republici Srpskoj vrši Republičko javno pravobranilaštvo, a da zakonom određene mjere i pravna sredstva radi zaštite prava i interesa Republike u pogledu državnih sredstava koja koriste i kojima raspolažu Ministarstvo odbrane, jedinice i ustanove Vojske Republike Srpske, preuzima Vojno pravobranilaštvo. Danom stupanja na snagu Zakona o javnom pravobranilaštvu, prestao je da važi Zakon o javnom pravobranilaštvu Socijalističke republike Bosne i Hercegovine (“Službeni list SR BiH” broj 2/89 i 33/89).

Odlukom Vlade Republike Srpske, broj: 02/1-020 -1407/98 od 26.07.1998. godine, Republičko javno Pravobranilaštvo je preseljeno iz Doboja u Banja Luku.

Stupanjem na snagu Zakona o Pravobranilaštvu Republike Srpske (“Službeni glasnik Republike Srpske”, broj 16/05), prestao je da važi Zakon o javnom Pravobranilaštvu (“Službeni glasnik Republike Srpske”, broj 17/93, 14/94 i 32/94), a Pravobranilaštvo Republike Srpske, sa sjedištem u Banja Luci, je organizovano po sjedištima zamjenika.

Stupanjem na snagu Zakona o Pravobranilaštvu Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“, broj 7/18 ) prestao je da važi Zakon o Pravobranilaštvu Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“, broj 16/05, 77/06, 109/08 i 78/11).

Važećim Zakonom o Pravobranilaštvu Republike Srpske propisano je da organizacionu strukturu Pravobranilaštva čine sjedište Pravobranilaštva i sjedišta zamjenika pravobranioca Republike Srpske, a sjedište Pravobranilaštva je u Banjoj Luci.

Sjedišta zamjenika pravobranioca Republike Srpske su:

Sjedište zamjenika pravobranioca Banja Luka, koje obuhvata područje mjesne nadležnosti osnovnog suda u Banjoj Luci, Gradiški, Srpcu, Laktašima, Kotor Varošu, Prnjavoru i Mrkonjić Gradu, odnosno Okružnog privrednog suda u Banjoj Luci,
Sjedište zamjenika pravobranioca Bijeljina, koje obuhvata područje mjesne nadležnosti osnovnog suda u Bijeljini, Loparama, Zvorniku i Brčko Distriktu BiH, odnosno Okružnog privrednog suda u Bijeljini,
Sjedište zamjenika pravobranioca Doboj, koje obuhvata područje mjesne nadležnosti osnovnog suda u Doboju, Derventi, Tesliću, Modriči i Šamcu, odnosno područje Okružnog privrednog suda u Doboju,
Sjedište zamjenika pravobranioca Prijedor, koje obuhvata područje mjesne nadležnosti osnovnog suda u Prijedoru, Kozarskoj Dubici i Novom Gradu, te za područje Okružnog privrednog suda u Prijedoru,
Sjedište zamjenika pravobranioca Foča, koje obuhvata područje mjesne nadležnosti osnovnog suda u Foči, Višegradu i Rogatici,
Sjedište zamjenika pravobranioca Trebinje, koje obuhvata područje mjesne nadležnosti osnovnog suda u Trebinju i Nevesinju, odnosno Okružnog privrednog suda u Trebinju,
Sjedište zamjenika pravobranioca Istočno Sarajevo, koje obuhvata područje mjesne nadležnosti osnovnog suda u Sokocu i Istočnom Novom Sarajevu, odnosno Okružnog privrednog suda u Istočnom Sarajevu,
Sjedište zamjenika pravobranioca Vlasenica, koje obuhvata područje mjesne nadležnosti osnovnog suda u Vlasenici i Srebrenici.
Sjedište zamjenika pravobranioca Zvornik, koje obuhvata područje mjesne nadležnosti osnovnog suda u Zvorniku, Vlasenici i Srebrenici, odnosno Okružnog privrednog suda u Zvorniku.

Sjedište zamjenika pravobranioca Zvornik počeće da radi kada se ispune materijalne i druge pretpostavke za rad Sjedišta, a o ispunjenosti uslova za početak rada Sjedišta zamjenika pravobranioca Vlada donosi odluku na prijedlog pravobranioca.